Ranh giới pháp lý trong tranh chấp đầu tư tiền ảo: Phân biệt tranh chấp dân sự và lừa đảo hình sự

Giới thiệu

Kể từ năm 2021, chính sách quản lý đối với tiền ảo ở nước ta đã có vị trí rõ ràng: không cấm công dân đầu tư vào tiền ảo và các sản phẩm phái sinh của nó, nhưng các hành vi vi phạm trật tự công cộng và đạo đức xã hội sẽ không được pháp luật bảo vệ. Tiền ảo không được coi là tiền tệ hợp pháp và không nên được lưu thông trên thị trường. Điều này đã dẫn đến một số khó khăn trong thực tiễn tư pháp: khó khăn trong việc khởi kiện dân sự, trong khi tiêu chuẩn chứng minh để khởi kiện hình sự lại cao.

Tuy nhiên, mức độ công nhận thuộc tính tài sản của các loại Tiền ảo chính thống đang ngày càng tăng lên. Đôi khi thậm chí xuất hiện một số tình huống cực đoan: những tranh chấp đầu tư Tiền ảo vốn không cấu thành tội phạm hình sự lại bị khởi tố, kiện cáo thậm chí xét xử. Do đó, việc làm rõ ranh giới giữa "tranh chấp dân sự" và "tội phạm hình sự" trong các tranh chấp đầu tư Tiền ảo trở nên đặc biệt quan trọng. Bài viết này sẽ phân tích sâu vấn đề này thông qua một trường hợp cụ thể.

Một, Tóm tắt vụ án

Một trường hợp xét xử công khai của Tòa án trung cấp thành phố Phật Sơn, tỉnh Quảng Đông ((2024)粤06刑终300号), nội dung vụ án đại khái như sau:

Từ tháng 5 đến tháng 6 năm 2022, một người tên là Diệp đã bịa đặt dự án đầu tư, hứa hẹn lợi nhuận cao, khiến nhiều người đầu tư tổng giá trị lên tới 2,5 triệu nhân dân tệ (trong đó bao gồm 500.000 USDT). Diệp đã sử dụng phần lớn số tiền cho chi tiêu cá nhân và trả nợ. Do không thể thực hiện lời hứa, các nạn nhân đã báo cáo.

Tòa án đã xác định rằng Yến nào đó đã phạm tội lừa đảo, bị tuyên án 11 năm tù giam trong phiên tòa sơ thẩm. Sau khi kháng cáo, Tòa án Trung cấp Phật Sơn đã giữ nguyên bản án.

Ý kiến bào chữa chính của bị cáo và luật sư bào chữa của họ là:

1. Ông Lê và nạn nhân thuộc quan hệ cho vay dân gian;
2. Bằng chứng không đủ để chứng minh rằng ông Lý nào đó đã nhận 50 triệu Tiền ảo.

Các ý kiến biện hộ này đều không được tòa án chấp nhận.

Cần lưu ý rằng, tòa án đã mô tả trực tiếp các loại tiền ảo như USDT là "khoản tiền", và sự phân loại này gây tranh cãi. Nói một cách nghiêm ngặt, công dân tự mua tiền ảo bằng tiền pháp định và đầu tư thua lỗ thì theo nguyên tắc pháp luật sẽ không được bảo vệ. Nhưng nếu tiền ảo bị người khác lừa đảo, liệu có nên được pháp luật bảo vệ không? Hiện tại, thực tiễn tư pháp có xu hướng bảo vệ nhất định cho các loại tiền ảo chính thống, nhưng cần phải phân biệt rõ ràng giữa đầu tư dân sự và tội phạm hình sự.

Hai, từ "tranh chấp dân sự" đến "lừa đảo hình sự": tiêu chuẩn xác định

Sự khác biệt cơ bản giữa "tranh chấp dân sự" và "lừa đảo hình sự" là: người thực hiện hành vi có ý định chiếm đoạt trái phép hay không, và liệu có thực hiện hành vi lừa đảo một cách khách quan hay không.

Trong vụ án này, tòa án xác định rằng Yê某某 cấu thành tội lừa đảo chủ yếu dựa trên các chứng cứ sau:

1. Bị cáo khai rằng đã sử dụng một phần tiền đầu tư để trả nợ trước đó;
2. Bị cáo thừa nhận đã sử dụng một phần tiền để cho vay và đầu tư tiền ảo;
3. Dòng tiền ngân hàng cho thấy, sau khi nhận được khoản đầu tư, nhanh chóng mua sắm hàng xa xỉ;
4. Khi nhận tiền đầu tư đã có nợ nước ngoài, không có bất động sản;
5. Khi nhận tiền đầu tư, thu nhập hàng tháng không đủ để trả tiền vay xe;
6. Để đối phó với việc thu hồi, tạo ra các bản ghi chuyển khoản tiền ảo giả mạo, và luôn không tích cực hoàn trả.

Các yếu tố này kết hợp lại tạo thành một chuỗi chứng cứ hoàn chỉnh hơn, hỗ trợ cho việc xác định tội lừa đảo. Một yếu tố riêng lẻ có thể không đủ để kết tội, nhưng nhiều chứng cứ kết hợp lại đủ để chứng minh sự thật tội phạm. Trừ khi bị cáo có thể cung cấp bằng chứng chứng minh đã thực hiện đầu tư thật sự.

Ba, Tòa án xác định tiền ảo

Trong vụ án này, tòa án đã công nhận rằng tiền ảo có thể được coi là đối tượng của gian lận. Mặc dù luật sư bào chữa nghi ngờ không thể chứng minh rằng bị cáo đã nhận được USDT trị giá 500.000 nhân dân tệ, nhưng tòa án đã xác định sự thật dựa trên các lý do sau:

1. Lịch sử trò chuyện WeChat cho thấy bị cáo xác nhận đã nhận chuyển khoản;
2. Bị cáo đã thừa nhận nhận được tiền ảo trong biên bản.

Tòa án cho rằng, tiền ảo có khả năng quản lý, khả năng chuyển nhượng và giá trị, có thể trở thành đối tượng của tội phạm lừa đảo. Sự xác định này phản ánh hiểu biết mới nhất của thực tiễn tư pháp về thuộc tính của tiền ảo.

Bốn, phán đoán thực tiễn: Sự khác biệt giữa tổn thất đầu tư và lừa đảo

Không phải tất cả các khoản lỗ đầu tư đều cấu thành tội phạm lừa đảo. Trong thực tiễn tư pháp, việc xác định tội lừa đảo thường xem xét các yếu tố sau:

1. Người thực hiện có mục đích chiếm đoạt tài sản trái phép hay không
2. Có tồn tại hành vi bịa đặt sự thật hoặc che giấu sự thật không
3. Nạn nhân có phải đã xử lý tài sản dựa trên nhận thức sai lầm hay không
4. Dòng tiền và mục đích sử dụng có thực sự hợp pháp và hợp lệ không

Các tiêu chuẩn này giúp phân biệt giữa rủi ro đầu tư bình thường và hành vi lừa đảo hình sự. Ví dụ, nếu bên dự án điều hành một cách chân thành nhưng thất bại do lý do thị trường, thường được coi là rủi ro đầu tư; trong khi nếu ngay từ đầu đã bịa đặt dự án, che giấu thông tin quan trọng, thì có khả năng cao hơn bị xác định là lừa đảo.

Năm, Kết luận

Lĩnh vực đầu tư tiền ảo tồn tại cả cơ hội và rủi ro, các tranh chấp liên quan đang cho thấy xu hướng "dân sự và hình sự đan xen" phức tạp. Nhà đầu tư nên nâng cao cảnh giác, không dễ dàng tin vào "tin nội bộ" hay các lời nói như "lợi nhuận chắc chắn" và tăng cường nhận thức về rủi ro. Khi gặp tổn thất, nên đánh giá một cách lý trí các phương thức bảo vệ quyền lợi, chọn lựa kiện dân sự hoặc khởi tố hình sự tùy theo tình hình cụ thể.

Mặc dù thế giới ảo vô hình, nhưng tiêu chuẩn pháp lý không thể mơ hồ. Chỉ có tiến bước trong quy định mới có thể đạt được sự cân bằng giữa phát triển công nghệ và bảo đảm pháp quyền. Đối với việc xử lý các tranh chấp đầu tư tiền ảo, các cơ quan tư pháp cần nắm vững tiêu chuẩn pháp luật, phân biệt chính xác giữa tranh chấp dân sự và tội phạm hình sự, nhằm bảo vệ trật tự thị trường và quyền lợi của nhà đầu tư.